مساجد حرم امام رضا
مجموعه‌ی حرم مطهر رضوی شامل دو مسجد نیز می‌شود؛ مسجد گوهرشاد و مسجد بالاسر حضرت. هر دو مسجد از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت بسیاری دارند و در زمره‌ی تماشایی‌ترین جاهای دیدنی مشهد به شمار می‌آیند.
مسجد گوهرشاد
نمایی از مسجد گوهرشاد زیر برف زمستانی؛ منبع عکس: پرتال جامع آستان قدس رضوی
مسجد گوهرشاد به دستور بانو گوهرشاد، همسر میرزا شاهرخ تیموری، در قرن نهم هجری قمری بنا شد. شاهکار هنر و معماری ایرانی را می‌توان در این مسجد عهد تیموریان آشکارا تماشا کرد. قدیمی‌ترین مسجد جامع مشهد، ۲۸۵۵ متر مربع مساحت، ۴ ایوان و ۷ شبستان دارد و در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته است. ساخت این مسجد ۱۲ سال طول کشید. عده‌ای این مسجد را یکی از صحن‌های حرم مطهر رضوی به شمار می‌آورند و آن را کهن‌ترین صحن حرم می‌دانند. قدیمی‌ترین مسجد جامع مشهد یک بار در اثر زلزله‌ی سال ۱۰۸۴ مورد آسیب جدی قرار گرفت و بازسازی شد. بار دیگر در اثر تهاجم روس‌ها در سال ۱۳۳۰ هجری قمری این مسجد دچار آسیب شد و بخش‌های زیادی از گنبد و ایوان‌های آن بازسازی شد.
مسجد گوهرشاد را می‌توان شاهکاری در معماری دنیا به شمار آورد. این بنا به‌صورت حجیم‌سازی و با چهار ایوان ساخته شده است. هنر عصر تیموری و ویژگی‌های هنر ایرانی را می‌توان آشکارا در گنبد و گلدسته های مسجد گوهرشاد و معرق‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها، خطاطی‌ها و نقوش نقش بسته بر دیوارها تماشا کرد. این مسجد، هفت شبستان و هشت ایوان به نام‌های ایوان مقصوره در سمت جنوب، ایوان دارالسیاده در سمت شمال، ایوان اعتکاف در سمت شرق و ایوان شیخ بهائی در سمت غرب دارد. صحن مسجد گوهرشاد برابر با ۲۸۰۰ متر مربع است و ۹۴۱۰ متر نیز زیربنا دارد.
محراب و منبر ایوان مقصوره در مسجد گوهرشاد؛
ایوان مقصوره در سمت جنوبی مسجد یکی از پرابهت‌ترین بخش‌های مسجد است که دورتادور آن با کاشی‌های نفیس مزین به احادیث و آیات قرآن و اسماءالله آراسته شده است. تاریخ بنای مسجد گوهرشاد نیز در کتیبه‌ی بایسنقر در سمت چپ ایوان مقصوره قابل‌مشاهده است. بایسنقر، فرزند گوهرشاد، یکی از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بود و کتیبه‌ی تاریخی که او با دست خود نوشته است، بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می‌کند. محراب ایوان مقصوره از سنگ مرمر یک‌پارچه و حکاکی‌شده تهیه شده است. منبر صاحب الزمان (عج) در کنار محراب، از چوب گردو و گلابی تهیه شده است و علاوه بر ارزش تاریخی آن، ارزش هنری زیادی نیز دارد. هیچ میخی در ساخت این منبر منبت‌کاری و قلم‌زنی شده استفاده نشده است و سازنده‌ی آن، منبت‌کار معروف عصر فتحعلی‌شاه قاجار بود.
مسجد بالاسر حضرت
مسجد بالا سر مسجدی هزار ساله است که در میان روضه منوره و رواق دارالسیاده قرار دارد. همانگونه که از نام مسجد پیدا است، این مکان مقدس درست بالای سر حضرت رضا واقع شده است و زائران بسیاری این محل را برای خواندن نماز زیارت انتخاب می‌کنند؛ به همین دلیل، مجسد بالاسر یکی از شلوغ‌ترین نقاط حرم است. قدمت این مسجد به دوران غزنویان می‌رسد و اولین بنایی است که پس از روضه منوره ساخته شد. بیهقی نیز در کتاب خود به وجود این مسجد تاریخی اشاره کرده است.
قسمتی از کاشی‌کاری مسجد بالاسر؛
کوچک ترین مسجد حرم مطهر رضوی تنها ۸ متر طول، ۴٫۵ متر پهنا و ۱۰ متر ارتفاع دارد. این مسجد با استفاده از سنگ‌های مرمر و کاشی‌های ۶ ضلعی مزین به آیات قرآن کریم و احادیث آراسته شده است. در بالای طاق مرمرین مسجد مشرف به حرم مطهر، دو کتیبه‌ی ارزشمند نصب شده است که روی یکی از آن‌ها، دو بیت از دعبل خزاعی به چشم می‌خورد:
قبران فی طوس خیر الناس کلهم
وقبر شرهم هذا من العبر
لا ینفع الرجس بقرب الزکی
ولا علی الزکی بقرب رجس من ضرر
در طوس دو قبر کنار یکدیگر قرار دارند؛ یکی متعلق به بهترین مردمان و دیگری متعلق به بدترین آن‌ها و این خود از موارد عبرت است؛ انسان پلید از مجاورت با انسان پاک نفع نمی‌برد، همان طور که مجاورت انسان پاک با فرد پلید زیانی به او نمی‌رساند
