نکته۱
در سال ۲۰۳ و به قولى ۲۰۲ هجرى قمرى که حضرت رضا علیه السلام در طوس به شهادت رسیدند بدن مطهر آن امام همام را در باغ حمید بن قحطبه و در کنار قبر هارون خلیفه عباسى به خاک سپردند و نخستین بناى حرم مطهر همان بقعه هارون الرشید است که بعدها حرم را روى دیوارهاى قدیمى آن بنا نهادند و از آن به بعد طوس به مشهد الرضا تغییر نام یافت.
نکته۲
در سال ۴۰۰ هجرى قمرى به دستور سلطان محمود غزنوى بناى بقعه و حرم تجدید بنا و مناره اى بر آن افزوده شد و پس از آن در زمان هاى مختلف اقداماتى به مرور صورت گرفته است.
نکته۳
سنگ مرقد نخستین که برای مشخص نمودن مدفن امام بر زمین نصب شده، سنگ بنای ساخت ضریح هم بوده است. آنچه مسلم است تا قرن هشتم هجری قمری ضریحی بر مضجع شریف نصب نبوده است.
نکته۴
در ابتدا حرم مطهر به صورت بنایی ساده، با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود، چنانکه بقعه مطهر تنها یک در ورودی ساده در پیش روی مبارک داشت و دارای تزئیناتی مختصر به سبک آن زمان بود.
نکته ۵
مشهور است که از زمان صفویان گذاشتن ضریح بر مرقد امام مرسوم شده است و برخی احتمال دادند که ساخت ضریح از عصر تیموریان متداول گشته است.
نکته۶
۲۸ هزار لامپ در حرم امام رضا علیه السلام روشن می باشد، که اکنون علاوه بر ۲۸ هزار شعله برق، شش هزار لوستر نیز در ابعاد مختلف و با قدمت های طولانی مورد استفاده قرار گرفته است.
نکته۷
ضریح اول، ضریحی چوبی بوده، با تسمه های فلزی و پوششی از صفحات طلا و نقره. این ضریح در زمان شاه طهماسب صفوی یعنی سال ۹۵۷ هجری قمری ساخته و بر روی صندوق چوبی مضجع منور نصب می شود. در سال ۱۳۱۱ همزمان با تعویض صندوق به دلیل فرسودگی پایه ها ضریح برچیده شده، پوشش طلا و نقره و جواهرات آن از چوب ها جدا و به خزانه آستان قدس منتقل می شود.
نکته۸
ضریح دوم، ضریحی بوده فولادی مرصع، معروف به ضریح نگین نشان. این ضریح در سال ۱۱۶۰ به دستور شاهرخ فرزند رضا قلی میرزا نوه نادرشاه ساخته و به وقف بر فراز مرقد شریف نصب می شود. ضریح فولادی یا ضریح نگین نشان سقف نداشته، پنجره ها و شبکه های چهار طرف آن دارای گوی و ماسوره هایی بوده است که با نگین های کوچک یاقوت و زمرّد تزیین یافته و تعداد آنها به ۲۰۰۰ بالغ می شده است. به دلیل وضعیت ویژه این ضریح ذیلاً به عین کتیبه آن اشاره می شود. « نیاز رحمت ایزد مستعان، و تراب اقدام زوّار این آستان ملک پاسبان، سبط سلطان نادر شاه الحسینی الموسوی الصفوی، بهادرخان به وقف و نصب این ضریح و قبه های مرصع چهار گوشه ضریح مقدس مبارک موفق گردید. (سنه ۱۱۶۰قمری) »
نکته۹
در زمان تولیت میرزا سعیدخان برای مصون ماندن نذورات داخل ضریح دوم، شبکه و پوشش طلایی روی ضریح منور قرار می گیرد، و بدین ترتیب سقف آن پوشش می یابد. این ضریح به دلیل وقف دائمی بودن تا قبل از شروع عملیات جایگزینی و نصب اخیر ضریح مطهر جدید یعنی پنجمین ضریح بر مضجع شریف و زیر ضریح پیشین قرار داشت. ضمن عملیات اخیر محل نصب این ضریح تغییر یافت و به قسمت تحتانی حرم مطهر منتقل گردید.
نکته۱۰
در عصر پادشاهی فتحعلی شاه قاجار ضریحی فولادی و ساده به ابعاد (۳× ۴) و ارتفاع ۲ متر ساخته و روی ضریح نگین نشان (ضریح دوم) نصب می شود که در اصل ضریح سوم محسوب می شود.
نکته۱۴
ضریح چهارم دارای ۰۵/۴ متر طول و ۰۶/۳ متر عرض و ۹۰/۳ ارتفاع و ۱۴دهانه به نشان چهارده معصوم بوده است. اضافه بر بهره برداری از طلا و نقره و جواهرات.
نکته ۱۵
پایه ها، ستون ها، کتیبه های سیمین با نقش های مختلفی در نهایت مهارت قلمزنی شده بود. بین هر دو زاویه از پنجره های ضریح مقدس یک صفحه بیضی شکل از طلا، که مجموعاً به هیجده عدد می رسید و هر یک به وزن تقریبی پنجاه مثقال بود احادیثی درباره فضیلت زیارت حضرت رضا علیه السلام به خط حاج شیخ احمد زنجانی معصومی کتیبه نوشته شده است.
نکته ۱۶
بر روی هر یک از دهانه های ضریح مقدس، از سمت پیش روی مبارک اسمی از اسمای چهارده معصوم علیهم السلام بر صفحه ای فیروزه نشان از طلا و به خط ثلث و به قلم مرحوم حاج شیخ احمد زنجانی معصومی مکتوب بود. در بالای صفحات بیضی شکل، کتیبه ای از نقره به طور برجسته، سوره مبارکه هل اتی را به قلم همان کاتب در برداشت.
نکته ۱۷
در چهار گوشه ضریح چهار خوشه انگور به عنوان نمادی از نحوه شهادت حضرت قرار داشت. بالای کتیبه سوره مبارکه « یس» و بر لب ضریح چهل و چهار برگ از نقره ملمع بین چهل و چهار گلدان ملمع نصب شده بود که بر روی صفحه مدور و محدب هر یک از آنها اسمی از اسمای حسنی الهی به طور برجسته و به خط ثلث و به رنگ سفید در زمینه لاجوردی مکتوب بود.
نکته ۱۸
پس از گذشت بیش از چهل سال از نصب ضریح پیشین موجباتی همچون فرسودگی، و سست شدن پایه ها و ساختار ضریح و ساییدگی پوشش و روکش های نقره ای و طلایی آن، ساخت و نصب پنجمین ضریح را ضروری می نمود.
نکته ۱۹
به دستور مقام معظم تولیت آستان قدس رضوی حضرت آیه الله واعظ طبسی، از سال ۱۳۷۲ مطالعات و بررسی های مقدماتی ساخت ضریح آغاز گردید، و به دنبال آن طرح های متعددی از طرف هنرمندان نامی کشور ارایه شد و نهایتاً توفیق طراحی ضریح نصیب استاد برجسته نگارگری کشور جناب آقای فرشچیان گردید.
نکته۲۰
به منظور ساختن آخرین ضریح نخست بر اساس طرح موجود پایه ها و ساختار ضریح که ترکیبی از کار آهنگری و نجاری است توسط واحدهای مربوطه در آستان قدس رضوی در نهایت استحکام انجام گرفت و ساختاری مرکب از آهن و فولاد و چوب گردو برای نصب روکش ها و پوشش طلا و نقره ساخته شد.
نکته۲۱
با آماده شدن طرح استاد فرشچیان کار قلمزنی و زرگری و به عبارت دیگر اجرای طرح که اساس کار ساخت ضریح و صورت پذیری آنست از تاریخ ۱۲/۱۱/۷۵ تحت نظارت عالیه هنری استاد فرشچیان شروع شد و از میان چند نفر از هنرمندان قلمزن همچنان توفیق کار قلمرنی ضریح مطهر، نصیب استاد خدادادزاده اصفهانی گردید.
نکته ۲۲
پس از چهار سال با کار بی وقفه روزانه و بعضاً شبانه و همچنین با کار متوسط روزانه شش نفر در کمال ظرافت و امتیاز هنری و در نهایت صلابت و استحکام کار قلمزنی پایان یافت و ضریح برای حمل و نصب آماده گردید. از ویژگی های ضریح مطهر جدید، ضخامت پوشش نقره ای آن است که حتی بعضاً به بیش از سه میلیمتر می رسد.
نکته ۳۹
حرم پاک امام، اضافه بر جلال معنوی و جذبه روحانی، و زیبایی و شکوه معماری، مزین به برخی از نفایس و مآثر ارزشمند است، تعدادی از هدایای بزرگان و حکمرانان گذشته، در قاب هایی تعبیه شده، در مکان هایی از حرم مطهر، در برابر دید زائران قرار دارد. این جواهرات و نفایس که در هشت قاب چیده شده، شامل ۱۰۴ قلم اشیای مختلف است. قدیمی ترین آنها سلیمانیه هایی است، با دور نقره، مربوط به ۵۵۰ سال قبل، و دیگر شمشیری جواهر نشان و خنجر الماس نشان، و مروارید و تسبیح و انگشترهایی از الماس و برلیان درشت.
نکته۴۰
گنبد حرم از آجر ساخته شده، و سپس روی آن را با الواح مسی، که روکشی از طلا دارد پوشانده اند، تذهیب این گنبد برای آخرین بار در سال ۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶، در زمان شاه عباس صورت گرفته، و به طوری که از گفته های محققان بر می آید، رویه و سطح این گنبد پیش از آن کاشی کاری بوده است.
منبع:
اگر مسافر مشهد و زائر امام رضا بودهاید متوجه شلوغ و پر رفت و آمد بودن خیابانها و محلههای اطراف حرم امام رضا شدهاید. اکثرمسافران شناخت کافی از مسیر های منتهی به حرم، محلههای اطراف آن و امکانات موجود مثل رستوران، پارک، هایپرمارکت و غیره ندارند. در این مقاله ما علاوه بر معرفی محلهها و خیابانهای اطراف حرم به شما برای پیداکردن بهترین رستورانهای مشهد، مراکز خدماتی کمک خواهیمکرد.
۴ خیابان اصلی در محلههای اطراف حرم وجود دارد که امکان دسترسی به حرم را نیز فراهم میکنند. در این خیابانها به دلیل نزدیکی به حرم امکانات زیادی برای مسافران وجود دارد که به آنها خواهیمپرداخت.
خیابان نواب صفوی در محله ثامن مشهد قرار دارد. این خیابان مهم از شمال به شارستان رضوی و بلوار امیرالمومنین، از جنوب به عیدگاه، از شرق به بلوار وحدت و از غرب به حرم امام رضا (ع) میرسد. از مهمترین ورودیهای حرم مطهر از طرف خیابان نواب صفوی، صحن کوثر و ورودی شیخ حر عاملی هستند. همچنین بافت محله ثامن قدیمی بوده و بیمارستان امام رضا و بازار هفدهشهریور در این خیابان قرار دارند.
یکی دیگر از ورودیهای حرم امام رضا، خیابان طبرسی میباشد که به بست حر عاملی نزدیک است. در این قسمت از حرم میتوانید بهراحتی وارد بست شیخ طبرسی شوید.
بیمارستان جوادالائمه، سرزمین شادی، مقبره خواجه ربیع و مجتمع تجاری آرمیتاژ مشهد در این خیابان قرار دارند.
بلوار امام رضا، مسیر جنوبی منتهی به حرم از طریق صحن جامع رضوی میباشد. این خیابان مملو از هتل و مهمانسرا است و یکی از خیابانهای مهم مشهد بهشمارمیرود.
اگر قصد رفتن به کوه سنگی که یکی از بزرگترین و بهترین پارکهای مشهد است را پس از زیارت دارید، از طریق این خیابان میتوانید به آن دسترسی پیدا کنید.
خیابان شیرازی یکی از لوکسترین و مدرنترین خیابانهای مشهد است که به ورودی شیخ طوسی حرم منتهی میشود. مجللترین هتلها و بهترین رستورانهای مشهد را میتوان در این خیابان پیدا کرد.
دارالشفای امام رضا، رستوران لبنانی لیالی، مقبره ی نادر شاه افشار و مجتمع تجاری و اقامتی قدس رضوی در این خیابان قرار دارند.
روزانه مسافران زیادی با قطار یا هواپیما به این شهر زیبا سفر میکنند. خوشبختانه ایستگاه راهآهن مشهد در یکی از نزیکترین محلهها نسبت به حرم قرار دارد و فقط چند دقیقه با حرم فاصله دارد. شما میتوانید با گذر از خیابان طبرسی به راحتی از ایستگاه راهآهن به حرم برسید.
اگر هم با هواپیما سفر کردهاید نزدیکترین مسیر از فرودگاه مشهد به محلههای نزدیک حرم از طریق خیابان مصلی امکانپذیر است.
تعداد زیادی از جاذبههای توریستی مشهد مانند مقبره خواجه ربیع در محلههای اطراف حرم قرار دارند اما تعداد زیادی از آنها کمی از حرم دور هستند که نمیتوان از بازدید آنها صرفنظر کرد. در ادامه ما چند جای دیدنی مشهد که یازدید از آن ها برای شما خالی از لطف نیست را به شما معرفی خواهیمکرد تا لذت سفر خود را به این شهر زیبا کامل کنید.
این پارک یکی از بزرگترین و قدیمیترین پارکهای مشهد است که در ۸ کیلومتری شمال غرب مشهد قراردارد. عده زیادی آن را با عنوان باغ وحش وکیل آباد نیز میشناسند.
پارک وکیل آباد مشهد دارای امکانات رفاهی متعددی همچون رستوران، پارک بازی کودکان، استراحتگاه، دریاچه، موزه، سینما ۵ بعدی، سرویس بهداشتی،اورژانس، فوریتهای پلیس، پارکینگ و غیره است.
این بنا با مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا مشهد واقع شده است وگردشگران بسیاری در سفر به مشهد از آن بازدید میکنند.باغ نادری مجموعهای از باغ، آرامگاه نادر شاه و موزهای است که آثار مربوط به دوره حکومت نادرشاه افشار از اسلحه گرفته تا زره، لباس، تابلوهای نقاشی و وسایل مربوط به آن دوران را در خود جایدادهاست.
مرکز خرید الماس شرق مشهد یکی از بهترین و بزرگترین مراکز خرید شهر مشهد محسوب میشود. این مرکز خرید، در انتهای بلوار خیام شمالی، منطقه تجاری گردشگری سپاد خراسان قرار گرفتهاست. این پاساژ علاوهبر داشتن مغازه و مراکز خرید، شهربازی و سرزمین شادی هم دارد. به عبارت بهتر در کنار خرید میتوانید تفریح هم کنید و از حضور خود در الماس شرق لذت ببرید.
مجموعهی حرم مطهر رضوی شامل دو مسجد نیز میشود؛ مسجد گوهرشاد و مسجد بالاسر حضرت. هر دو مسجد از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت بسیاری دارند و در زمرهی تماشاییترین جاهای دیدنی مشهد به شمار میآیند.
نمایی از مسجد گوهرشاد زیر برف زمستانی؛ منبع عکس: پرتال جامع آستان قدس رضوی
مسجد گوهرشاد به دستور بانو گوهرشاد، همسر میرزا شاهرخ تیموری، در قرن نهم هجری قمری بنا شد. شاهکار هنر و معماری ایرانی را میتوان در این مسجد عهد تیموریان آشکارا تماشا کرد. قدیمیترین مسجد جامع مشهد، ۲۸۵۵ متر مربع مساحت، ۴ ایوان و ۷ شبستان دارد و در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته است. ساخت این مسجد ۱۲ سال طول کشید. عدهای این مسجد را یکی از صحنهای حرم مطهر رضوی به شمار میآورند و آن را کهنترین صحن حرم میدانند. قدیمیترین مسجد جامع مشهد یک بار در اثر زلزلهی سال ۱۰۸۴ مورد آسیب جدی قرار گرفت و بازسازی شد. بار دیگر در اثر تهاجم روسها در سال ۱۳۳۰ هجری قمری این مسجد دچار آسیب شد و بخشهای زیادی از گنبد و ایوانهای آن بازسازی شد.
مسجد گوهرشاد را میتوان شاهکاری در معماری دنیا به شمار آورد. این بنا بهصورت حجیمسازی و با چهار ایوان ساخته شده است. هنر عصر تیموری و ویژگیهای هنر ایرانی را میتوان آشکارا در گنبد و گلدسته های مسجد گوهرشاد و معرقکاریها، گچبریها، خطاطیها و نقوش نقش بسته بر دیوارها تماشا کرد. این مسجد، هفت شبستان و هشت ایوان به نامهای ایوان مقصوره در سمت جنوب، ایوان دارالسیاده در سمت شمال، ایوان اعتکاف در سمت شرق و ایوان شیخ بهائی در سمت غرب دارد. صحن مسجد گوهرشاد برابر با ۲۸۰۰ متر مربع است و ۹۴۱۰ متر نیز زیربنا دارد.
محراب و منبر ایوان مقصوره در مسجد گوهرشاد؛
ایوان مقصوره در سمت جنوبی مسجد یکی از پرابهتترین بخشهای مسجد است که دورتادور آن با کاشیهای نفیس مزین به احادیث و آیات قرآن و اسماءالله آراسته شده است. تاریخ بنای مسجد گوهرشاد نیز در کتیبهی بایسنقر در سمت چپ ایوان مقصوره قابلمشاهده است. بایسنقر، فرزند گوهرشاد، یکی از بهترین ثلثنویسان عهد تیموری بود و کتیبهی تاریخی که او با دست خود نوشته است، بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی میکند. محراب ایوان مقصوره از سنگ مرمر یکپارچه و حکاکیشده تهیه شده است. منبر صاحب الزمان (عج) در کنار محراب، از چوب گردو و گلابی تهیه شده است و علاوه بر ارزش تاریخی آن، ارزش هنری زیادی نیز دارد. هیچ میخی در ساخت این منبر منبتکاری و قلمزنی شده استفاده نشده است و سازندهی آن، منبتکار معروف عصر فتحعلیشاه قاجار بود.
مسجد بالا سر مسجدی هزار ساله است که در میان روضه منوره و رواق دارالسیاده قرار دارد. همانگونه که از نام مسجد پیدا است، این مکان مقدس درست بالای سر حضرت رضا واقع شده است و زائران بسیاری این محل را برای خواندن نماز زیارت انتخاب میکنند؛ به همین دلیل، مجسد بالاسر یکی از شلوغترین نقاط حرم است. قدمت این مسجد به دوران غزنویان میرسد و اولین بنایی است که پس از روضه منوره ساخته شد. بیهقی نیز در کتاب خود به وجود این مسجد تاریخی اشاره کرده است.
قسمتی از کاشیکاری مسجد بالاسر؛
کوچک ترین مسجد حرم مطهر رضوی تنها ۸ متر طول، ۴٫۵ متر پهنا و ۱۰ متر ارتفاع دارد. این مسجد با استفاده از سنگهای مرمر و کاشیهای ۶ ضلعی مزین به آیات قرآن کریم و احادیث آراسته شده است. در بالای طاق مرمرین مسجد مشرف به حرم مطهر، دو کتیبهی ارزشمند نصب شده است که روی یکی از آنها، دو بیت از دعبل خزاعی به چشم میخورد:
قبران فی طوس خیر الناس کلهم
وقبر شرهم هذا من العبر
لا ینفع الرجس بقرب الزکی
ولا علی الزکی بقرب رجس من ضرر
در طوس دو قبر کنار یکدیگر قرار دارند؛ یکی متعلق به بهترین مردمان و دیگری متعلق به بدترین آنها و این خود از موارد عبرت است؛ انسان پلید از مجاورت با انسان پاک نفع نمیبرد، همان طور که مجاورت انسان پاک با فرد پلید زیانی به او نمیرساند