45 سال قبل در 29 آبان 1357، حرم مطهر رضوی با حمله مزدوران رژیم پهلوی به این آستان مقدس به خاک و خون کشیده شد. برگ های تاریخ، هیچ گاه این حادثه ننگین را که توسط عمال رژیم شاهنشاهی رقم خورد، فراموش نمی کند.
نوروز ۱۲۹۱ شمسی مصادف با ربیعالثانی ۱۳۳۰ قمری، دو ساعت مانده به غروب، صدای توپهای روسی، مناجات زائران حرم رضوی را شکافت؛ سربازان روسی که با ماشینهای مسلسلدار به سمت صحن مقدس میآمدند، از چند ناحیه به سوی حرم تیراندازی کرده بودند.
یکی از مهمترین حوادثی که حرم مطهر امام رضا (ع) با آن روبهرو شده، واقعه معروف به «توپ بستن گنبد مطهر رضوی» است. اتفاقی که اگر در کنار دیگر وقایع تاریخی حمله به این حرم مقدس قرار گیرد، شاید باید آن را در صدر فجایع رخداده از نظر آسیب به این بنای مقدس و شهادت زائران آن حضرت قرار داد.
اما داستان از چه قرار بود؟
بعد از تشکیل ژاندارمری مخصوص خزانهداری کل ایران توسط «مورگان شوستر آمریکایی»، دولت روسیه که این اقدام را مخالفت مطامع خود در ایران میدانست، در اولتیماتومی به دولت ایران، خواستار اخراج شوستر از ایران و استخدام اتباع خارجی با اجازه دُوَل روس و انگلیس شد. با رَدّ این اولتیماتوم دخالتآمیز توسط مجلس شورای ملی، قوای روسی مستقر در تبریز وارد قزوین شدند. همچنین یکی از دستنشاندگان دولت روس در مشهد به نام «یوسف هراتی» به تحریک روسها، شورشی مصنوعی در مشهد به پا کرد و آن شد تا نوروز ۱۱۰ سال قبل، سربازان روسی در حالی که شیپور میزدند، همراه با افسران و صاحبمنصبان با توپ جنگی وارد مشهد مقدس شدند، در ارک منزل کردند و برای تهدید دولت ایران و نیز بیاحترامی به عقاید و احساسات مذهبی مردم، حرم مطهر امام رضا(ع) را به توپ بستند.
تقریباً دو ساعت به غروب بود که صدای توپهای روسی بلند شد و از چند ناحیه به سوی حرم تیراندازی کردند و با ماشینهای مسلسلدار به سمت صحن مقدس آمدند، اوّل غروب وارد صحن شدند، زوّار و متحصنان وارد حرم مطهّر شدند و درهای حرم را بستند. یک دسته از روسها با توپهای مسلسل به پشت بام حرم رفتند و از پنجرههای پشت بام ضریح مقدس امام رضا(ع) را گلولهباران کردند و گروهی از روسها با اسلحه وارد «دارالسیاده» شدند و از شبکههای پنجره نقره، حرم مطهر و ضریح را هدف قرار دادند.
برخی منابع دیگر مانند سایت پژوهشهای اسلامی رسانه اینطور نقل میکند: «در ماجرای به توپ بستن حرم که به دلیل اغتشاشات مردم علیه اعلامیه روسها به راه افتاده بود، سپاهیان روس بنا به درخواست کنسول وقت دولت روسیه، وارد مشهد شده و در «باغ خونی» و سایر عمارتهای دولتی اطراف محل دژبانی مستقر شدند واز این اماکن گنبد مطهر و مسجد جامع گوهرشاد را به توپ بستند و مردم متحصن در آستان قدس رضوی را به خاک خون کشیدند.
در اثر شلیک توپخانه، به سَردَرها و گلدسته های حرم رضوی، خسارتهای فراوانی وارد شد. همچنین خزانه حضرتی را به بانک روس منتقل کرده و اشیای قیمتی حرم را به غارت بُردند. پس از آن، مقداری از اموال را برگردانده ولی متولی حرم را با تهدید به مرگ وادار کردند تصدیق کند که تمام خزانه را تحویل گرفته است.»
اسناد مختلف تعداد کشته شدگان در این فاجعه را بیش از صد نفر عنوان میکنند و مینویسند «به مدت چهار شبانهروز حرم و رواقها در تصرف روسها بود.»
براساس ان چه در پایگاه موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی منتشر شده مرحوم محمدتقی مدرس رضوی در کتاب «سال شمار وقایع مشهد» در شرح این اتفاق، تاریخ رخداد را مربوط به سال قمری اوایل محرم ۱۳۳۰ میداند.
به توپ بستن گنبد حرم رضوی به نقل از یک شاهد عینی
مرحوم «آیت الله میرزا حسین فقیه سبزواری» که حدود نیم قرن کلیددار حرم امام رضا(ع) بود، یکی از شاهدان عینی این ماجرای خون بار است، فرزند وی مرحوم «آیت الله سید صادق فقیه سبزواری» پیش از فوت خود، مباحث مطرح شده از سوی پدر را در گفتوگویی مطرح میکند، یک خبرگزاری در نوروز امسال، آن نقلقولها را منتشر کرد:
«یوسف خان که اصالت او به هرات مربوط میشد، در مشهد قیام کرد و ادعای او این بود که باید محمدعلی شاه، فرزند مظفرالدین شاه قاجار، به قدرت برسد و ما مشروطیت را نمیخواهیم، کم کم تعدادی از مردم را به دور خود جمع کرد و صحن نو را به عنوان مرکز برنامههای خود قرار داد، هنوز مدتی از ماجرای این شخص نگذشته بود، که فردی دیگر بهنام طالب الحق نیز سر بلند کرد و با یوسف خان همداستان شد.
هر دو آنان به همراه یارانشان در مسجد جامع گوهرشاد جمع میشدند و از این مسجد به عنوان مرکز برنامههایشان استفاده میکردند، هر روز در صحن نو مشغول برنامهریزی بودند و شبها به خانه ثروتمندان میرفتند و مبالغ فراوانی از آنها میگرفتند، در شهر مشهد هرج و مرج عجیبی رخ داده بود و این ماجرا حدود سه ماه طول کشید.
روز دوشنبه دهم فروردین مقارن با دهم ربیع الثانی ۱۳۳۰ هجری قمری، دو ساعت به غروب مانده بود که پدرم مرحوم آیت الله میرزا حسین فقیه سبزواری که در آن زمان ٢١ سال داشتند، برای اقامه نماز ظهر و عصر به مسجدجامع گوهر شاد میرفت که شخصی به نام محمدجواد عربزاده، هراسان به او خبر میرساند که خودت را به مدرسه برسان که الان روسها آستان قدس را به توپ میبندند. او نیز پس از شنیدن این خبر، باعجله و هراسان خود را به صحن کهنه میرساند.
پدرم در خاطراتش نقل می کرد که هنوز از صحن خارج نشده بودم که صدای توپها بلند شد و نخستین توپ، از باغ خونی، محلی که روسها در آن مستقر بودند، به ایوان عباسی اصابت کرد و گلولههای آن در صحن پخش شد و او نیز نتوانست به مدرسه برود به همین دلیل به داخل حرم برگشت. ناگهان شلیکهای توپ، متعدد و ادامهدار شد، به گونهای که از دروازه پایین خیابان و سرای حاجی ملک و اول کوچه حاج شیخ محمد تقی و باغ خونی نیز، توپ شلیک میشده و تا پس از اذان مغرب نیز مسلسل توپ ادامه داشته است.
پدرم میگفت که هرچه تلاش کردم، خود را از این واقعه خلاص کنم، نتوانستم، به همین دلیل گاهی به میان حرم و گاهی به میان مسجد و گاهی به دارالحفاظ و گاهی دارالسیاده میرفتم تا بالاخره «طالب الحق» به حرم آمد و عده زیادی از مردم اطراف او جمع شدند، او گفت که امروز به فرمانده روسها تلفن میکنم تا دیگر توپ شلیک نکنند و به همین دلیل خودش را به کشیکخانه رساند ولی پس از گذشت نیم ساعت باز گشت و گفت: هرچه تلفن میکنم کسی جواب نمیدهد.
بنا بر آنچه که پدر مرحومم نقل میکرد، طالب الحق هنگامی که از کشیک خانه برگشت پریشان خاطر بود و میگفت که قرار ما با روسها این بود که هرزمان من میگویم دست بردارید، دست بردارند.
پدرم گفت تا اذان مغرب در میان صحن حرم امام رضا(ع) بودم و مستأصل و نگران از اینکه راهی برای خلاص شدن از این ماجرا ندارم، دلم شکست و به امام هشتم متوسل شدم تا بالاخره راه نجاتی پیدا شد و توانستم به هر شکل ممکن خود را به قبرستان قتلگاه (صحن طبرسی) برسانم و به درب خانههای بسته پناه بردم، ولی هیچ پاسخی از اهالی منزل شنیده نمیشد؛ گویا هیچ کدام در منزل نبودند، تا اینکه بالاخره درب منزل «محمد حسین داورزنی» که در کنار قتلگاه بود، باز شد و او مرا به داخل خانه دعوت کرد، ولی هنگام ورورد، ضعفی عجیب مرا فراگرفت. چند ساعتی بیهوش شدم، صبح روز بعد که حالم کمی بهتر شد و به سمت حرم رفتم، متوجه شدم لشکر روسها تمام صحن و حرم را محاصره کردهاند.
تا صحن بالای خیابان، ٧٢ نفر جلو مدرسه میرزا جعفر کشته شده بودند و در صحن کهنه نیز، قشون روس ایستاده و مانع ورود مردم به داخل صحن میشدند، چهار روز به همین شکل گذشت و بعد از آن حرم و صحن امام رضا(ع) را به خود ایرانیها واگذار کردند. در ادامه جمعی از محترمان و علما برای تطهیر حرم و رواقها وارد صحن شدند. روسها وضع اسفناکی را در حریم امن رضوی بوجود آورده بودند، «یوسف خان هراتی» که عامل اصلی این معرکه بود، فرار کرد ولی این فرار سرانجام نداشت و جنازه او را به مشهد آوردند و محمد نیشابوری نیز که به نیشابور فرار کرده بود در همان جا کشته شد و به این ترتیب معرکه تمام شد.»
به استحضار می رساند در راستای اقامه واجبِ دفاع از مظلوم و تحقق کنشگری فعال جامعه خادمیاری کشور و به منظور ابراز حمایت و همبستگی با مردم ستم کشیده غزه، جلب مشارکت نقدی حداکثری خادمیاران، خیرین و مردم عزیز مؤمن در سرتاسر کشور اسلامی ایران عزیز در قالب "پویش همدلی با غزه" ابلاغ می گردد. ........
راهپیمایی مردم سراسر کشور در حمایت از مردم مظلوم فلسطین و محکومیت جنایت رژیم صهیونیستی و همچنین حمایت از شیخ ابراهیم زکزاکی از دقایقی پیش آغاز شد.
مردم با در دست داشتن پرچم فلسطین و پرچم مقدس جمهوری اسلامی ایران و همچنین با سردادن شعارهایی تجاوزات رژیم صهیونیستی را محکوم کردند.
شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی پیش از این در اطلاعیهای اعلام کرده بود؛ «بهمناسبت پیروزی شکوهمند و عزت آفرین جبهه مقاومت و همگام و همصدا با مسلمانان و آزادگان و آزادیخواهان جهان «راهپیمایی محکومیت جنایات رژیم کودککش صهیونیسم و شکرانۀ پیروزی مبارزان فلسطین»، جمعه ۲۱ مهرماه، از مسیرهای اعلامی به سمت میعادگاههای نماز جمعه در سراسر کشور برگزار خواهد شد.»
راهپیمایی مردم تهران از ساعت ۱۰:۳۰ صبح از ۲ مسیر، میدان فردوسی و خیابان آزادی ـ تقاطع نواب به سمت دانشگاه تهران آغاز شده است. همچنین، مردم در سایر شهرهای کشورمان نیز در حمایت از مردم مظلوم فلسطین و محکومیت جنایات صهیونیستها راهپیمایی کردهاند.
در پایان این راهپیمایی نیز یک قطعنامه در حمایت از عملیات غرورآفرین مبارزان فلسطینی صادر و قرائت شد که متن آن به شرح ذیل است:
بسمه تعالی
عملیات معجزهگون و شگفتانگیز گروههای مبارز فلسطینی تحت عنوان «طوفان الاقصی» علیه مواضع و استحکامات رژیم تا بن دندان مسلح صهیونیستی در سرزمینهای اشغالی، بار دیگر هیبت دروغین و قدرت پوشالی این رژیم اشغالگر را به اثبات رسانید و موجب بهت و حیرت جهانیان و ترس و وحشت اردوگاه استکبار شد. این عملیات، کلام الهی «إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ» را که در سالهای اخیر مبنای اعتقادی گروههای اسلامی فلسطین بود به یک باور یقینی تبدیل و سخن تاریخی، ماندگار و پیشبینی حکیمانه ولی امر مسلمین را که «رژیم سفاک اسرائیل یک بازنده است» را خیلی زود در منظر جهانیان عیان ساخت و دنیا فهمید که ملت فلسطین که داغ سالها ظلم و ستم وحشیگریهای رژیم سفاک و کودککش را در سینه دارد امروز علم انتقام برافراشته و با اتکاء به جوانان غیور و برومند فلسطینی و با آموختههایی که از اسلام و انقلاب اسلامی و توصیههای حکیمانهای که از ولی امر مسلمین کسب کرده است؛ تبدیل به یک نیروی ایمانی توانمند شده و قادر به اجرای پیچیدهترین عملیاتهای ترکیبی در کانونهای قدرت صهیونیستی است و با اقتدار کامل و صلابت و سلحشوری، سختترین شکست تاریخی را بر او تحمیل میکند.
بیشک این پیروزی و رعب و وحشتی که بر اردوگاه صهیونیزم مستولی شد (وَ قَذَفَ فی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنینَ) نتیجه و ثمره توسل و تمسک به ساحت قدس ربوبی و تجلی خاص الهی بر سپاه اسلام است که امروز در قامت جوانان فلسطینی متبلور شده است و جای دارد به پاس این پیروزی بزرگ بر آستان ربوبیش سر تعظیم فرود آورده و با خضوع و خشوع صورت برخاک نهاده سجده شکرش بجا آوریم که «بَلَىٰ إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَیَأْتُوکُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَٰذَا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مُسَوِّمِینَ».
موزه مرکزی آستان قدس و موزه مردمشناسی مشهد از مجموعه موزههای حرم هستند که بازدیدکنندگان زیادی در طول سال دارند.
موزه مرکزی آستان قدس از چندین موزه و گنجینه و یک تالار از آثار استاد فرشچیان تشکیل میشود. موزه تخصصی فرش، موزه هدایای مقام معظم رهبری، موزه قرآن و نفایس و موزه تاریخ حرم رضوی قطعا جزو پرطرفدارترین بخشهای موزه مرکزی به حساب میآیند. گنجینه تمبر و اقلام پستی، اسکناس، سکه، آبزیان، نجوم، ساعت، ظروف، مدال و... نیز ارزش دیدن دارند.
موزه مردمشناسی، مجموعههایی از لباسها و اقلام زندگی اقوام مختلف را به نمایش میگذارد. ضمن اینکه این موزه در محل حمام مهدی قلی بیک قرار دارد و میتوانید از نزدیک با یکی از بناهای دوره صفویه آشنا شوید و از ساختار یک حمام تاریخی ایرانی بیشتر بدانید.
آرامگاه نادر شاه افشار با وجود آنکه از آثار معماری مدرن ایرانی محسوب می شود ولی یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری در شهر مشهد محسوب می شود که مورد توجه بازدید کنندگان فراوانی قرار گرفته است.
این آرامگاه در واقع یاد بودی از نادر شاه افشار است و تماشای آن می تواند بازدید کنندگان را با گوشه ای از تاریخ پر فراز و نشیب ایران آشنا نماید. آرامگاه نادرشاه افشار که در باغ موزه نادری واقع شده، نظر بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جلب نموده است.
به طوری که اکثر افرادی که برای زیارت حرم مطهر رضوی به شهر مشهد مقدس سفر می کنند به بازدید از این مجموعه می روند. اگر می خواهید با آرامگاه نادرشاه افشار بیشر آشنا شود
پیش از آنکه به بررسی تاریخچه و اتفاقات گوناگونی که در طی ساخت این بنا رخ داده است بپردازیم بهتر است معرفی کوتاهی از نادر شاه افشار داشته باشیم.
نادر شاه افشار که اصالت آن به ایل افشار باز می گردد فردی بود که موفق شد دولت روسیه و عثمانی را از خاک ایران بیرون نماید. این شخص از زمانی که سردار سپاه شاه طهماسب دوم صفوی بود به قدرت رسید و توانست افغان ها را شکست دهد و شورش هایی که این قوم ایجاد نموده بودند را کنترل نماید.
ایجاد دارالشفاء امام که ازموقوفات حضرت رضا (ع)می باشد به دوران صفویه (سال 931 ه.ق) باز می گردد.افتتاح ساختمان جدید دارالشفاء امام در چهار طبقه و به متراژ 4939 متر مربع با تجهیزات پزشکی جدید شامل:
آندوسکوپی،اکوکاردیوگرافی،اسپیرومتری و....... می باشد.
بخشهای موجود در دارالشفاءامام عبارتند از :
همچنین کلینیک تخصصی دارالشفاء امام شامل تخصصهای زیر می باشد:
دارالشفاء امام دارای هشت پایگاه ثابت و اورژانس فوریت های پزشکی صحن هدایت در داخل حرم مطهر امام رضا (ع)می باشد که خدمات اورژانس رابه زائرین حضرت ارائه می دهد.
خطوط داخلی جهت پاسخگویی به زائران غیر ایرانی حرم امام رضا (ع) :
زائران اردو زبان (پاکستان، افغانستان و … )
زائران آذری (آذربایجان، ترکیه و …)
زائران انگلیسی زبان (کشورهای اروپایی و …)
زائران عرب زبان (عراق، سوریه، لبنان، یمن، امارات، عربستان و …)
محورهای فعالیت طرح چهارشنبه های امام رضایی به شرح زیر است:
- فردی (خادمیاران و یاوران رضوی) فعالیتی که خادمیاران و یاوران رضوی انجام می دهند و در سامانه ثبت اثر می نمایند، پس از تایید مسئول کانون، از مزایای ثبت اثر بهره مند خواهند شد.
- گروهی (کانون های خدمت رضوی)
فعالیتی که توسط مدیر کانون، برای اعضاء کانون تعریف میشود و این فعالیت با حضور حداقل 8 نفر از خادمیاران و یاوران رضوی عضو کانون به ثمر میرسد، پس از انجام فعالیت، مدیر کانون موظف به ثبت اثر در صفحه کانون است که با تایید دبیر شهرستان از مزایای ثبت اثر بهره مند خواهند شد. بدیهی است اسامی خادمیاران و یاوران رضوی که در این اثر حضور داشته اند باید در سامانه ثبت شود وهمگی از مزایای خدمت و انجام مصداق بهرمند خواهند شد.
- دبیرخانه ای و ستادی)
فعالیتی که توسط دبیرخانه کانون های خدمت رضوی استان، برای کانون های خدمت رضوی استان تعریف میشود و این فعالیت با حضور حداقل 8 کانون به ثمر میرسد، پس از انجام فعالیت، مسئول دبیرخانه استان موظف به ثبت اثر در صفحه دبیرخانه است که نیازمند تایید مدیر محترم کانونهای خدمت رضوی استان میباشد. بدیهی است کانون های خدمت رضوی مشارکت کننده در طرح های دبیرخانه که اسامی آن کانون ها در سامانه ثبت شود، از مزایای خدمت و انجام مصداق بهرمند خواهند شد.
- اصناف)
اصناف علاقه مند به حضرت امام علی بی موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء می توانند در این طرح شرکت نمایند، به نحوی که در روزهای چهارشنبه هر هفته، خدمات ویژه ای به مشتریان خود به نام امام رئوف ارائه دهند و در کمترین خدمات، در روز چهارشنبه 8 درصد تخفیف به مشتریان خود ارائه نمایند. دبیرخانه استان در این مسیر موظف است خادمیاران و یاوران رضوی را برای بررسی صحت و ادعای اصناف معین نماید و این اصناف نیازی به ثبت اثر در سامانه خادمیاری ندارند و در پایان سال در صورتی که مورد تایید مدیر کانون های خدمت رضوی استان قرار بگیرند، می توانند به عنوان یاور رضوی جذب شوند.
موضوعات دارای اولویت طرح چهارشنبه های امام رضایی شامل موارد زیر است:
مصادیق طرح چهارشنبه های امام رضایی:
مصادیق خدمت در چهارشنبه های امام رضایی بر حسب کانون های تخصصی خدمت رضوی است که کانونهای خدمت رضوی می توانند هر کدام از این مصادیق را به عنوان الگو انتخاب و یا طرحی نو درانداخته و در محله و یا شهرستان و یا استان خود اجرا نمایند.
آستان قدس رضوی در آستانه فرا رسیدن ایام اربعین خود را برای مشارکت در برپایی اجتماع عزاداری مسلمانان جهان آماده میکند و در ۹۰ موکب ایران و عراق به زائران خدمترسانی میکند.
امسال نیز همچون سالهای گذشته، بنیاد کرامت رضوی پرچمدار و هماهنگ کننده خدمترسانی خادمان و خادمیاران رضوی به زائران اربعین حسینی است و عزم خود را برای ارائه ارائه این خدمات جزم کرده است
با نزدیک شدن به ایام اربعین حسینی(ع)، بسیاری از عاشقان سالار شهیدان خود را برای شرکت در مراسم باشکوه پیادهروی اربعین آماده میکنند اما نکاتی برای انجام این سفر وجود دارد که لازم است زائران به آنها توجه کنند.